Κόκκινο κρέας = Καρκίνος; Μήπως είναι μύθος;

Δεν υπάρχει τίποτα πιο κουραστικό να κάνεις συζήτηση με “ειδήμονες” ακτιβιστές του καναπέ που να λένε με απόλυτη αυτοπεποίθηση και σιγουριά πως το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο.

Ο καρκίνος είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό θέμα και όποιος ανησυχεί ή επηρεάζεται από αυτό οι μόνες πληροφορίες και συμβουλές για την υγεία του που ένα πρέπει να λαμβάνει είναι μόνο από τον γιατρό του.

Το να κάνεις μια τόσο σοβαρή κατηγορία για ένα ευαίσθητο για πολλούς μας θέμα για κάτι που δεν κατέχεις καθόλου, όπως το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο, είναι το λιγότερο ντροπιαστικό.

Λόγω αυτού του blog, έχω παρατηρήσει ότι αυτό είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο. Τα άτομα που προσπαθούν να “τρομάξουν” τον κόσμο με αυτό τον ισχυρισμό παραθέτουν συχνά τυχαίες αλλά αδύναμες μελέτες, τις οποίες βρίσκουν σε τυχαία άρθρα με clickbait τίτλους.

Αν και σε πολλές περιπτώσεις το γνωρίζουν ακόμη και οι ίδιοι, γιατί όταν τους παρουσιάζεις αντίστοιχα επιχειρήματα, π.χ. για υποκατάστατα ζάχαρης ή για λεκτίνες και άλλα, τα απορρίπτουν. Αν επιμείνεις με πιο “τρανταχτά” επιχειρήματα, ξεσκεπάζεται η ατζέντα, καθώς η απάντησή θα είναι κάτι σε στυλ: “αυτές οι έρευνες έγιναν σε τρωκτικά και, αφού ο άνθρωπος δεν είναι τρωκτικό, τότε δεν μεταφράζονται το ίδιο.“

Και συμφωνώ μαζί τους, αφού δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα. Αλλά γιατί, όταν πρόκειται για τη σύνδεση του καρκίνου με το κόκκινο κρέας, ξαφνικά αποδέχονται όλες τις επιδημιολογικές μελέτες και παραθέτουν ό,τι έχει γραφτεί οπουδήποτε σαν κάτι το απόλυτο; Και γιατί οι πειραματικές έρευνες σε τρωκτικά για καρκίνο, που απορρίπτουν σε άλλες περιπτώσεις, τώρα είναι αποδεκτές;

Ρεαλιστικά μιλώντας, κανένας σοβαρός επιστήμονας δεν θα σου πει πως το αν τρως κόκκινο κρέας θα πάθεις καρκίνο.

Προσωπική εμπειρία:

Τα τελευταία χρόνια για λόγους ρουτίνας και πρόληψης από προβλήματα υγείας με παρακολουθεί ογκολόγος, γαστρεντερολόγος και ενδοκρινολόγος τουλάχιστον 2 φορές το χρόνο.

Αυτό που μου κάνει τρομερή εντύπωση είναι πως εκτός του ότι απλά βρήκαν παράξενο αρχικά να τρως μόνο κρέας, λογικό, δεν έχουν εκφράσει καμία απολύτως ανησυχία ως προς αυτού.

Οπότε διερωτώμαι, όλοι αυτοί που έχουν τόση έντονη άποψη κατά του κόκκινο κρέατος, δέχονται και επισκέψεις η μόνο online τους βρίσκεις;

Δυστυχώς όμως, δεν έχουμε να κάνουμε με σοβαρούς επιστήμονες.

Είναι το κλασσικό virtue-signaling, μια παράσταση ψευδο-αλτρουισμού και παντογνωσίας που ο στόχος δεν είναι να σε βοηθήσουν αλλά να βγάλουν προς τα έξω τον εαυτό τους.

Στον online κόσμο της διατροφής αυτά άτομα είναι φανερό πως δεν τους αρέσει καθόλου η ιδέα πως ο κόσμος βλέπει πολλές βελτιώσεις με την carnivore diet.

Βλέπεις, αν τρέφεσαι καλά και δεν τους έχεις ανάγκη, αυτό πονάει το Εγώ τους, την ατζέντα τους και, ανάλογα με την περίπτωση, ίσως και την τσέπη τους.

Αυτό φαίνεται όταν χρησιμοποιούν όρους προπαγάνδας για να χαρακτηρίσουν την carnivore diet όπως: ψευδο-επιστήμη και τον κόσμο που την κάνει σαν “ακόλουθο“.

Επειδή όπως όλοι γνωρίζουμε, αυτός είναι ο πιο σωστός αλλά και επιστημονικός τρόπος να επιχειρηματολογήσεις υπέρ της θέσης σου, μειώνοντας τους πάντες και τα πάντα που δεν συμφωνούν μαζί σου.

Αν όντως ενδιαφέρονταν για το καλό του κόσμου πιστεύω θα επικεντρώνονταν με το ίδιο πάθος και σε άλλα πράγματα που θα περιλάμβαναν και θα βοηθούσαν μια πολύ μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα η κατανάλωση αλκοόλ.

• Το αλκοόλ, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), δεν συνιστάται καθόλου η κατανάλωση του¹, καθώς έχει καταταχθεί στο Group 1, που σημαίνει ότι υπάρχουν επαρκή στοιχεία πως προκαλεί καρκίνο.
• Ενώ το κόκκινο κρέας έχει καταταχτεί στο Group 2A που σημαίνει ίσως προκαλεί καρκίνο, δηλαδή πως δεν υπάρχουν αρκετά στοιχειά πως προκαλεί καρκίνο.

Δυστυχώς, φαίνεται πως ο στόχος τους είναι να σε τρομάξουν παρά να σε ενημερώσουν υπεύθυνα, ώστε εν τέλει να συνεχίσουν να πουλάνε μούρη στα socials με τους ανόητους που χτίσανε echo chambers για να συνεχίζουν να τους θαυμάζουν και επικυρώνουν.

Στη τελική αν το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο είναι κάτι που ούτε ο WHO μπορεί να απαντήσει απόλυτα επομένως ούτε και κανένας άλλος και φαίνεται οι μόνοι που το κάνουν αυτό, είναι όσοι έχουν κέρδος η μια ιδεολογία από πίσω.

Ας δούμε λοιπόν σε τι βασίζονται όλες αυτές οι απόψεις και ισχυρισμοί ότι το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο, και κατά πόσο έχουν ουσιαστική επιστημονική βάση.

Disclaimer: Ο καρκίνος είναι ένα πολύπλοκο θέμα με πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξή του. Ως μη ειδικοί, δεν μπορούμε να κάνουμε κατηγορηματικές υποδείξεις για το τι προκαλεί ή δεν προκαλεί καρκίνο. Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο βασίζονται στα διαθέσιμα στοιχεία που επικεντρώνονται στο πώς το κόκκινο κρέας συνδέεται με την εμφάνιση καρκίνου.

Η Προέλευση της υπόθεσης ότι το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο

Η ιδέα πως το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο ξεκινάει από τον Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC), μέρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).

Το κόκκινο κρέας έχει καταταχτεί στο Group 2A στη λίστα του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο αφού υπάρχει η υποψία πως η κατανάλωση του προκαλεί κάποια είδη καρκίνου, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου.

Αυτό σημαίνει πως υπάρχει ένα μεγάλο ΙΣΩΣ στο αν το κόκκινο κρέας είναι καρκινογόνο για τον άνθρωπο γιατί τα δεδομένα δεν είναι επαρκή.

Ο IARC ισχυρίστηκε πως κοίταξε περισσότερες από 800 μελέτες αλλά στην πραγματικότητα μόνο 24 θεωρήθηκαν σημαντικά ενημερωτικές ενώ μόνο οι 14 πρότειναν ότι το κόκκινο κρέας σχετίζεται με υψηλότερα ποσοστά κίνδυνου για καρκίνο του παχέος εντέρου.

Ενώ πριν το 2013 σε μια συνάντηση που διοργανώθηκε από το World Cancer Research Fund (WCRF) και το American Institute for Cancer Research (AICR), 23 ειδικοί στον καρκίνο από οκτώ χώρες, εξέτασαν τα ίδια δεδομένα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα στοιχεία είναι ασαφή και ασυνεπή.

The interactions between meat, gut and health outcomes such as CRC [colorectal cancer] are very complex and are not clearly pointing in one direction. . . . Epidemiological and mechanistic data on associations between red and processed meat intake and CRC are inconsistent and underlying mechanisms are unclear…Better biomarkers of meat intake and of cancer occurrence and updated food composition databases are required for future studies.²

Όπως φαίνεται, τα περισσότερα δεδομένα που βασίστηκε ο WHO για να καταλήξει ότι το κρέας προκαλεί καρκίνο βασίζονται σε μελέτες παρατήρησης.

Η περίληψη της IARC για την αξιολόγηση καρκινογένεσης του κόκκινου κρέατος

Ακολουθεί η έκθεση αξιολόγησης του IARC που δημοσιεύτηκε το 2015 στοThe Lancet Oncology.

Σε αυτό το σημείο, δεν θα εστιάσω σε όλους τους επιδημιολογικούς ισχυρισμούς, καθώς δεν είναι εφικτό να αποδείξω την απουσία συσχέτισης όταν υπάρχει έστω και ελάχιστη ένδειξη, ακόμη κι αν η αξιοπιστία αυτών των ενδείξεων είναι αμφίβολη.

Ωστόσο, θα εξετάσουμε γιατί οι εν λόγω μελέτες δεν είναι επαρκείς και αξιόπιστες για να υποστηρίξουν έναν τέτοιο ισχυρισμό και θα δώσουμε έμφαση σε ορισμένους από αυτούς τους ισχυρισμούς που πιστεύω πως ενδιαφέρουν τους περισσότερους, καθώς και στις πειραματικές μελέτες.

Για όποιον ενδιαφέρεται για περαιτέρω έρευνα, παραθέτω παρακάτω όλους τους συνδέσμους για κάθε έρευνα που αναγράφεται στο PDF.

• International Agency for Research on Cancer. Volume 114: Consumption of red meat and processed meat. IARC Working Group. Lyon; 6–13 September, 2015.³
• Alaejos MS, Afonso AM. Factors that affect the content of heterocyclic aromatic amines in foods. Comp Rev Food Sci Food Safe 2011; 10: 52–108.⁴
• Alomirah H, Al-Zenki S, Al-Hooti S, et al. Concentrations and dietary exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) from grilled and smoked foods. Food Control 2011; 22: 2028–35.⁵
• Food and Agriculture Organization of the United Nations Statistics Division. Food balance. 2015. http://faostat3.fao.org/browse/ FB/*/E (accessed July 9, 2015).
• Norat T, Bingham S, Ferrari P, et al. Meat, fish, and colorectal cancer risk: the European Prospective Investigation into cancer and nutrition. J Natl Cancer Inst 2005; 97: 906–16.⁶
• Larsson SC, Rafter J, Holmberg L, Bergkvist L, Wolk A. Red meat consumption and risk of cancers of the proximal colon, distal colon and rectum: the Swedish Mammography Cohort. Int J Cancer 2005; 113: 829–34.⁷
• English DR, MacInnis RJ, Hodge AM, Hopper JL, Haydon AM, Giles GG. Red meat, chicken, and fi sh consumption and risk of colorectal cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2004; 13: 1509–14⁸
• Oba S, Shimizu N, Nagata C, et al. The relationship between the consumption of meat, fat, and coff ee and the risk of colon cancer: a prospective study in Japan. Cancer Lett 2006; 244: 260–67.⁹
• Bernstein AM, Song M, Zhang X, et al. Processed and unprocessed red meat and risk of colorectal cancer: analysis by tumor location and modifi cation by time. PLoS One 2015; 10: e0135959¹⁰
• Cross AJ, Ferrucci LM, Risch A, et al. A large prospective study of meat consumption and colorectal cancer risk: an investigation of potential mechanisms underlying this association. Cancer Res 2010; 70: 2406–14.¹¹
• Chao A, Thun MJ, Connell CJ, et al. Meat consumption and risk of colorectal cancer. JAMA 2005; 293: 172–82.¹²

Δείχνουν τη συσχέτιση, όχι την αιτία, ως απόδειξη

Υπάρχουν 2 βασικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν οι ερευνητές για να μελετήσουν πώς επηρεάζουν τα διαφορετικά τρόφιμα την υγεία μας.

• Τις randomized controlled trials (RCT) που θεωρούνται ο πιο αξιόπιστος τρόπος για να αποδείξουν αιτιώδη σχέση, αλλά είναι πιο δύσκολες στην εκτέλεση.
• Tις μελέτες παρατήρησης όπου οι δεύτερες έχουν το πλεονέκτημα πως είναι απλούστερες και λιγότερο επεμβατικές αλλά περιορίζονται στο να δείχνουν μόνο συσχετίσεις.

Οι περισσότερες έρευνες διατροφής διεξάγονται με μελέτες παρατήρησης.

Αυτές οι μελέτες δεν πρέπει ποτέ να θεωρούνται αλάνθαστες σε τέτοια θέματα. Είναι σημαντικό να επαληθεύονται από τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές (RCT) ή από άλλες μεθόδους υψηλής ποιότητας πριν τις εμπιστευτούμε πλήρως.

There is now enough evidence to say what many have long thought: that any claim coming from an observational study is most likely to be wrong – wrong in the sense that it will not replicate if tested rigorously.

https://rss.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1740-9713.2011.00506.x

Δεν θα είναι η πρώτη φορά που επιδημιολογικές μελέτες έβγαλαν συμπεράσματα όπου αργότερα αναθεωρήθηκαν ή καταρρίφθηκαν, ορίστε κάποια δημοφιλές παραδείγματα:

Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι μελέτες είναι αχρείαστες ή άσκοπες. Για παράδειγμα: η σύνδεση του καρκίνου του πνεύμονα με το κάπνισμα βασίστηκε σε επιδημιολογικές μελέτες.

Η διαφορά εκεί ήταν σημαντική, καθώς οι καπνιστές είχαν έως και 30 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο σε σύγκριση με τους μη καπνιστές.

Στην περίπτωση του κόκκινου κρέατος όμως, ο κίνδυνος είναι οριακά 1,5 φορές μεγαλύτερος.

Αναλογίες κινδύνου (risk ratio) μικρότερες από 2,0 συχνά δεν είναι αξιόπιστες για λόγους που συμβάλλουν σε πιθανή μεροληψία και σύγχυση και μπορεί να καταστήσουν πολύ δύσκολο να καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την αιτιότητα.

Αλλά αυτό σύμφωνα με τον WHO είναι αρκετό για να κατατάξει το κόκκινο κρέας στη κατηγορία 2Α, αφού κάτι που έχει ρίσκο 1% και κάτι άλλο που έχει ρίσκο 100% μπορούν να ανήκουν στην ίδια κατηγορία.¹³

Δέχονται αποτελέσματα με αναξιόπιστα δεδομένα

Το πρόβλημα με αυτές τις μελέτες παρατήρησης είναι ότι βασίζονται σε αυτοαναφερόμενα δεδομένα που συχνά συλλέγονται από ερωτηματολόγια συχνότητας τροφίμων (FFQ).

Οι συμμετέχοντες ουσιαστικά πρέπει να μαντέψουν ή να εκτιμήσουν την απάντηση τους.

Το FFQ είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται από ερευνητές για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες των συμμετεχόντων. Οι συμμετέχοντες καλούνται να συμπληρώσουν αυτή τη φόρμα ανά διαστήματα τριών, έξι ή δώδεκα μηνών, σημειώνοντας πόσο συχνά καταναλώνουν διάφορα τρόφιμα.

Ένα παράδειγμα ερώτησης μπορεί να είναι:

“Τους τελευταίους δώδεκα μήνες, πόσο συχνά κατανάλωνες βούτυρο σε πατάτες, μαγειρεμένα λαχανικά, ρύζι, σιτηρά ή φασόλια;”

Αυτή η ερώτηση είναι πραγματική και βρίσκεται σε FFQ της NHANES μαζί με εκατοντάδες άλλες παρόμοιες ερωτήσεις.

• Σύμφωνα με έρευνες^{14 15}, όταν ο κόσμος αναφέρει την πρόσληψη τροφίμων σε τέτοιες περιπτώσεις, αρκετά συχνά υποτιμά φαγητά που θεωρούνται κοινωνικά “ανθυγιεινά”, όπως το κόκκινο κρέας και το αλκοόλ, ενώ υπερβάλλει όσον αφορά τα υγιεινά τρόφιμα, δηλαδή τα λαχανικά και τα φρούτα.
• Αυτή η απόκλιση οφείλεται σε κοινωνικές προκαταλήψεις και μπορεί να καταστήσει τα διατροφικά δεδομένα αναξιόπιστα.
• Συχνά δεν γνωρίζουν όλα τα συστατικά των γευμάτων τους, δεν μετρούν με ακρίβεια τις μερίδες και βρίσκουν κουραστικό να καταγράφουν καθημερινά το κάθε γεύμα.
• Αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν σε σημαντικές ανακρίβειες στα αναφερόμενα διατροφικά δεδομένα έτσι αυτό είναι ένα κοινό πρόβλημα σε ότι αφορά δεδομένα διατροφής που βασίζονται σε τέτοιου είδους αυτοαναφορές.
• Τέλος, η ανθρώπινη μνήμη δεν είναι αξιόπιστη, οπότε είναι δύσκολο να θυμάται κάποιος με ακρίβεια την κατανάλωση του φαγητού του με την πάροδο του χρόνου.

Μια αξιολόγηση για την εγκυρότητα των δεδομένων σε όλα τα χρόνια της Εθνικής Έρευνας για την Εξέταση Υγείας και Διατροφής (NHANES) είχε το αποτέλεσμα πως σε πολλές περιπτώσεις ένα σεβαστό ποσοστό των αυτοαναφερόμενων δεδομένων δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, υποδηλώνοντας έτσι εκτεταμένα ανεπαρκές δεδομένα.¹⁶ (67.3% των γυναικών και 58.7% των ανδρών)

*Η NHANES είναι το εθνικό πρόγραμμα έρευνας που αξιολογεί την υγεία και τη διατροφή του πληθυσμού των ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες.

Συγκεκριμένα αναφέρει πως τιμές κάτω από 1.35 σε αναλογία της θερμιδικής πρόσληψης (rEI ) προς το βασικό μεταβολικό ρυθμό (BMR) θεωρούνται μη ρεαλιστικές και ενδεικτικές υποαναφοράς.

• Το rEI (reported Energy Intake) είναι η αναφερόμενη θερμιδική πρόσληψη, δηλαδή οι θερμίδες που λέει κάποιος ότι καταναλώνει μέσω της διατροφής του
• Το BMR (Basal Metabolic Rate) είναι ο βασικός μεταβολικός ρυθμός, δηλαδή οι θερμίδες που χρειάζεται το σώμα για τις βασικές του λειτουργίες.

Βασίζεται στο πως κανένα υγιές και ενεργό άτομο δεν μπορεί να διατηρήσει φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας με αναλογία θερμιδικής πρόσληψης προς BMR κάτω του 1.35.

Αυτό ήταν ιδιαίτερα συχνό σε άτομα με υψηλότερο BMI (Δείκτη Μάζας Σώματος), με τις τιμές να πέφτουν συχνά πολύ κάτω από το όριο του 1.35, υποδηλώνοντας ότι αυτή η ομάδα, ανέφερε συχνά λανθασμένα την θερμιδική της πρόσληψη.

Αυτές οι ελλιπείς αναφορές υπονομεύουν την αξιοπιστία αυτών των ερευνών στην ακριβή αξιολόγηση της κατάστασης και αυτό γίνεται ακόμα πιο προβληματικό όταν η πλειονότητα αυτών που υποεκτιμούν τις αναφορές τους είναι υπέρβαρα άτομα, καθώς τα δικά τους δεδομένα, στατιστικά μιλώντας, ενδέχεται να επηρεάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό το συνολικό αποτέλεσμα.

Therefore, these protocols and the resultant data should not be used to inform national dietary guidelines or public health policy, and the continued funding of these methods constitutes an unscientific and major misuse of research resources

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26071068

Όχι μόνο αυτό

Ένα άλλο θέμα είναι πως συνεχώς δημοσιεύονται καινούριες μελέτες που αντιφάσκουν με τις προηγούμενες, γεγονός που καθιστά δύσκολη την απόδειξη της εγκυρότητας της μιας έναντι της άλλης.

Για παράδειγμα, στην Ευρωπαϊκή Προοπτική Μελέτη για τον Καρκίνο και τη Διατροφή (EPIC-Oxford)¹⁷ με 63.550 άτομα βρέθηκε ότι οι χορτοφάγοι είχαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου σε σύγκριση με τους παμφάγους.

Αυτό αντιφάσκει με τους ισχυρισμούς πως το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο του παχέος εντέρου, αλλά αναγνωρίζουμε ότι τα δεδομένα είναι αδύναμα για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Γενικά, υπάρχουν πολλά περισσότερα προβλήματα με αυτές τις μελέτες. Όταν όμως κάποιος τις παρουσιάζει ως απόλυτη απόδειξη για οτιδήποτε, δεν προσφέρει τίποτα ουσιαστικό. Το θέμα είναι πολύ πιο περίπλοκο και απαιτεί προσεκτική ανάλυση, όχι απλοϊκές ερμηνείες βασισμένες σε τυχαίες μελέτες που απλώς επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις μας.

Το ψήσιμο του κρέατος δημιουργεί καρκινογόνες ουσίες

Ισχυρισμός:

Cooking improves the digestibility and palatability of meat, but can also produce known or suspected carcinogens, including heterocyclic aromatic amines (HAA) and PAH. High-temperature cooking by panfrying, grilling, or barbecuing generally produces the highest amounts of these chemicals

Αυτός ο ισχυρισμός βασίζεται σε μελέτες, οι οποίες, δεν προσφέρουν ξεκάθαρη ή απόλυτη απόδειξη για αυτόν τον κίνδυνο.

Ναι, υπάρχουν κάποιες μελέτες με τρωκτικά που δείχνουν πως έχουν αυξημένη πιθανότητα καρκίνου αν τρώνε καβουρδισμένο φαγητό σε ποσότητες χιλιάδες φορές που θα έτρωγε ο μέσος άνρθωπος¹⁸.

Παραθέτω απόσπασμα από τη δήλωση του National Cancer Institute (NCI)¹⁹ σχετικά με αυτό:

the doses of HCAs and PAHs used in these studies were very high—equivalent to thousands of times the doses that a person would consume in a normal diet

Μαζί με αυτό:

Population studies have not established a definitive link between HCA and PAH exposure from cooked meats and cancer in humans

Τέλος στο ίδιο το case review που παραθέτουν αναφέρει στο abstract το παρακάτω:

Although there are not direct indications that HAAs represent a serious health risk to the population, and common cancers are produced by many factors including xenobiotics, all measures to minimize the formation of HAAs should be foreseen, some of which are indicated.

Παράλληλα, υπάρχουν μελέτες που δεν βρήκαν συσχέτιση σε αυτό το θέμα και η έκθεση σε HAA από την κατανάλωση μαγειρεμένου κρέατος δεν δείχνει ισχυρή ή συνεπή σχέση με την ανάπτυξη καρκίνου στους ανθρώπους. Όπως για παράδειγμα: Meat and Heterocyclic Amine Intake, Smoking, NAT1 and NAT2 Polymorphisms, and Colorectal Cancer Risk in the Multiethnic Cohort Study²⁰

No significant associations were observed for intakes of red meat, processed meat, and heterocyclic amine, or meat doneness preference

Η κατανάλωση του κόκκινου κρέατος αυξάνει την πιθανότητα καρκίνου

Ισχυρισμός:

A meta-analysis of colorectal cancer in ten cohort studies reported a statistically significant dose–response relationship, with a 17% increased risk (95% CI 1·05–1·31) per 100 g per day of red meat and an 18% increase (95% CI 1·10–1·28) per 50 g per day of processed meat.²¹

Με λίγα λόγια γράφει πως υπάρχει μια συνεπής συσχέτιση όσον αφορά στην αύξηση του ρίσκου για με κάθε 100 γραμμάρια κόκκινου κρέατος κατά 17%.

Αυτό ακούγεται πολύ τρομακτικό αλλά και ενδιαφέρον, έτσι ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποιο νόημα.

Το 17% αφορά τον σχετικό κίνδυνο και όχι τον απόλυτο κίνδυνο.

Το ρίσκο του να πάθει κάποιος καρκίνο του παχέος εντέρου σύμφωνα με στοιχεία του 2013-2015 είναι στο 4.2%

Η αύξηση ρίσκου του σχετικού κίνδυνου που αναφέρεται πως είναι 17% είναι πάνω στο 4.2% όπου είναι ο απόλυτος κίνδυνος.

Δηλαδή μιλάμε για μια αύξηση 0.7% στο ρίσκο καρκίνο παχέος εντέρου.

Μια σημαντική πληροφορία που αναγράφεται είναι πως αυτό ισχύει μέχρι τα 140 γραμμάρια κατανάλωσης κόκκινου κρέατος, μετά αυτό το όριο το ρίσκο σταθεροποιείται η τουλάχιστον δεν αυξάνεται τόσο δραματικά.

Άρα στα 140+γραμμάρια κόκκινου κρέατος που είναι το όριο, μιλάμε για μια σχετική αύξηση ρίσκου 1%, δηλαδή ο απόλυτος κίνδυνος ρίσκου καρκίνου του παχέος εντέρου είναι 5.2%.

Αυτό είναι αναλογία κινδύνου 1,22!

Οι πειραματικές μελέτες

Υπάρχουν έξι πειραματικές μελέτες, όπου οι τέσσερις από αυτές πραγματοποιήθηκαν από την ίδια ομάδα, τρεις από αυτές τις μελέτες ήταν σε τρωκτικά.

Μια κοινή κριτική στις μελέτες που γίνονται σε τρωκτικά: είναι ότι αυτά τα ζώα εκτρέφονται σκόπιμα ώστε να είναι ευάλωτα στον καρκίνο ή σε άλλες ασθένειες. Στη συνέχεια, τους χορηγούνται καρκινογόνες ουσίες σε δόσεις που συχνά δεν αντιστοιχούν στις ποσότητες που θα εκτίθονταν οι άνθρωποι. Επιπλέον, τα ζώα αυτά τρέφονται με φαγητό που δεν ανταποκρίνεται στη φυσική τους διατροφή, κάτι που μπορεί να αλλοιώσει τα αποτελέσματα των μελετών και να περιορίσει τη δυνατότητα εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων για τον άνθρωπο.

Οι υπόλοιπες τρεις μελέτες που έγιναν σε ανθρώπους είχαν μικρά μεγέθη δείγματος και σημαντικά ελαττώματα, όπως αναξιόπιστους βιοδείκτες και έλλειψη κατάλληλων ελέγχων.

Pierre F, Freeman A, Tache S, van der Meer R, Corpet DE. Beef meat and blood sausage promote the formation of azoxymethaneinduced mucin-depleted foci and aberrant crypt foci in rat colons. J Nutr 2004; 134: 2711–16.²²

Ο σκοπός αυτής της μελέτης, ήταν να προσδιορίσει εάν η κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος συμβάλλει στον κίνδυνο εμφάνισης πρώιμων ενδείξεων καρκίνου του παχέος εντέρου, μέσω του σχηματισμού συγκεκριμένων προκαρκινικών αλλοιώσεων στο παχύ έντερο.

Οι ερευνητές τάισαν αρουραίους με συγκεκριμένη διατροφή χαμηλή σε ασβέστιο που ήταν είτε κοτόπουλο, βοδινό κρέας ή πουτίγκα(λουκάνικο από αίμα), τα οποία έχουν ποικίλα επίπεδα αίμης. Διαπίστωσαν ότι όλες οι διατροφές με κρέας αύξησαν τον αριθμό των πρώιμων καρκινικών αλλαγών στο παχύ έντερο, όπου η δίαιτα με πουτίγκα είχε το ισχυρότερο αποτέλεσμα λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε αίμη.

Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι ακόμη και η διατροφή με κοτόπουλο, η οποία δεν έχει αίμη, προκάλεσε κι αυτή αλλαγές.

Οι ερευνητές απέδωσαν αυτό το αναπάντεχο αποτέλεσμα στο ότι το κοτόπουλο περιείχε περισσότερο αραχιδονικό οξύ και τοξικά επίπεδα νιασίνης σε σύγκριση με τα άλλα φαγητά.

Το πρόβλημα με αυτό είναι πως επειδή οι ερευνητές δε μελέτησαν περαιτέρω τον ρόλο του αραχιδονικού οξέος ή της νιασίνης, δεν επανεξέτασαν τις δίαιτες με το βόειο κρέας ή τη πουτίγκα. Αν το αραχιδονικό οξύ και η νιασίνη ήταν υπεύθυνα για αλλαγές παρόμοιες με αυτές που προκαλούνται από το κόκκινο και το επεξεργασμένο κρέας, η υπόθεση ότι αυτές οι επιδράσεις οφείλονταν κυρίως στην αίμη ίσως να έπρεπε να επανεξεταστεί.

Pierre F, Santarelli R, Tache S, Gueraud F, Corpet DE. Beef meat promotion of dimethylhydrazine-induced colorectal carcinogenesis biomarkers is suppressed by dietary calcium. Br J Nutr 2008; 99: 1000–06.²³

Αυτή η μελέτη βασίζεται στα ευρήματα της προηγούμενης μελέτης και στόχευε στο να αξιολογήσει τις καρκινογόνες επιδράσεις του κόκκινου κρέατος (συγκεκριμένα του βοδινού) στην καρκινογένεση του παχέος εντέρου σε αρουραίους και να εκτιμήσει εάν οι διατροφικές παρεμβάσεις, όπως το ασβέστιο, τα αντιοξειδωτικά και το ελαιόλαδο, μπορούν να αντισταθμίσουν αυτές τις επιδράσεις.

Το ασβέστιο φαίνεται να καταστέλλει τις καρκινογόνες επιδράσεις, δεσμεύοντας τις καρκινογόνες ουσίες στο πεπτικό σύστημα και μειώνοντας τις επιβλαβείς επιδράσεις τους, ενώ τα αντιοξειδωτικά και το ελαιόλαδο δεν έδειξαν σημαντικά αποτελέσματα.

Santarelli RL, Vendeuvre JL, Naud N, et al. Meat processing and colon carcinogenesis: cooked, nitrite-treated, and oxidized high-heme cured meat promotes mucin-depleted foci in Rats²⁴

Η μελέτη είχε ως στόχο να κατανοήσει πώς διάφοροι παράγοντες επεξεργασίας κρέατος, όπως τα νιτρώδη, η θερμοκρασία μαγειρέματος και η οξείδωση, επηρεάζουν την προώθηση της καρκινογένεσης στο παχύ έντερο στα τρωκτικά.

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι το επεξεργασμένο κρέας που προκάλεσε τις πιο σημαντικές προκαρκινικές αλλοιώσεις (mucin-depleted foci, MDF) στους αρουραίους ήταν το σκούρο κρέας, το οποίο είχε επεξεργαστεί με νιτρώδες νάτριο, είχε μαγειρευτεί στους 70°C και είχε παραμείνει εκτός συσκευασίας στο ψυγείο για 5 ημέρες, με αποτέλεσμα να οξειδωθεί.

Pierre FH, Martin OC, Santarelli RL, et al. Calcium and alpha-tocopherol suppress cured-meat promotion of chemically induced colon carcinogenesis in rats and reduce associated biomarkers in human volunteers. Am J Clin Nutr 2013; 98: 1255–62.²⁵

Αυτή η μελέτη διερευνά πώς η κατανάλωση επεξεργασμένων κρεάτων, συμπεριλαμβανομένου του ζαμπόν και του μπέικον, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου. Οι ερευνητές συνέχισαν με την υπόθεση ότι το συμπλήρωμα ασβεστίου ή βιταμίνης Ε (τοκοφερόλη) σε αυτά τα κρέατα ή στη διατροφή θα μείωνε τον κίνδυνο.

Στη μελέτη συμμετείχαν 17 άνδρες, που έτρωγαν 178 γραμμάρια από ένα κακώς συσκευασμένο ζαμπόν κάθε μέρα για τέσσερις ημέρες.

Στη συνέχεια, τα ούρα και τα κόπρανα τους αναλύθηκαν για πέντε διαφορετικούς «βιοδείκτες καρκίνου», που μπορεί να υποδηλώνουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.

Οι πέντε βιοδείκτες που δοκιμάστηκαν ήταν:

• ATNC (Apparent Total N-Nitroso Compounds): Ουσίες που σχηματίζονται στο έντερο που θα μπορούσαν ενδεχομένως να συνδεθούν με τον καρκίνο.
• TBARS (ThioBarbituric Acid Reactive Substances): Δείκτες οξειδωτικού στρες και βλάβης.
• Κυτταροτοξικότητα στα κόπρανα: Μετρά πόσο τοξικές είναι για τα κύτταρα οι ουσίες στα κόπρανα.
• DHN-MA (DiHydroxyNonane Mercapturic Acid): Ένας δείκτης οξειδωτικής βλάβης.
• g-H2AX (γάμα-Histone 2AX): Ένας πολύ αξιόπιστος δείκτης βλάβης του DNA.

Τα ATNC ήταν αυξημένα αλλά η ακριβής συμβολή των ATNC στον καρκίνο του παχέος εντέρου στον άνθρωπο δεν είναι ξεκάθαρη και απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να επιβεβαιωθεί αυτή η σύνδεση.²⁶

Αύξηση είχε και το TBARS. Η αξιοπιστία του τεστ TBARS έχει αμφισβητηθεί λόγω της έλλειψης ευαισθησίας και ειδικότητας, καθώς το αντιδραστήριο TBA μπορεί να αντιδράσει με διάφορες άλλες ενώσεις, οδηγώντας σε λανθασμένα αποτελέσματα. Έτσι, το τεστ TBARS δεν θεωρείται πάντα αξιόπιστος δείκτης οξειδωτικού στρες.²⁷

Κυτταροτοξικότητα στα κόπρανα δεν υπήρξε αλλαγή.

DHN-MA καμία αλλαγή.

και ο g-H2AX μειώθηκε.

Le Leu RK, Winter JM, Christophersen CT, et al. Butyrylated starch intake can prevent red meat-induced O6-methyl-2-deoxyguanosine adducts in human rectal tissue: a randomised clinical trial. Br J Nutr 2015; 114: 220–30.²⁸

Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνήσει εάν μια διατροφή πλούσια σε κόκκινο κρέας αυξάνει τις προ-μεταλλαξιογόνες προσθήκες, όπως η Ο6-μεθυλ-2-δεοξυγουανοσίνης (O6MeG), οι οποίες αποτελούν δείκτες βλάβης στο DNA, στον ορθικό ιστό υγιών ατόμων και εάν η κατανάλωση βουτυρυλιωμένου ανθεκτικού αμύλου μπορεί να αποτρέψει αυτό το αποτέλεσμα.

Η μελέτη ακολούθησε ένα τυχαιοποιημένο διασταυρούμενο σχέδιο, όπου 23 συμμετέχοντες κατανάλωναν 300 γρ./ημέρα μαγειρεμένου κόκκινου κρέατος, είτε μόνο του είτε με την προσθήκη 40 γρ./ημέρα βουτυρυλιωμένου αμύλου (HAMSB) για 4 εβδομάδες. Διεξήχθησαν βιοχημικές, μικροβιακές και ανοσοϊστοχημικές αναλύσεις σε δείγματα κοπράνων και βιοψίες από το ορθό, που συλλέχθηκαν στην αρχή και στο τέλος κάθε περιόδου παρέμβασης.

Αυτή η διατροφή αύξησε τους δείκτες βλάβης DNA στο ορθό κατά 21%, γεγονός που το συσχέτισαν με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου. Η προσθήκη HAMSB στη διατροφή εμπόδισε αυτή την αύξηση. Και οι δύο διατροφές προκάλεσαν αύξηση του πολλαπλασιασμού των κυττάρων στο τοίχωμα του εντέρου, αλλά σε μικρότερο βαθμό στη δίαιτα με HAMSB

Οι μεταλλάξεις είναι γενικά ένα κοινό φαινόμενο το οποίο συμβαίνει τακτικά ως μέρος της καθημερινής μας ζωής. Η συχνότητα αυτών των μεταλλάξεων δεν είναι ένδειξη καρκίνου. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ένα ένζυμο που ονομάζεται MGMT που η κύρια δουλειά του είναι να επιδιορθώνει αυτές τις μεταλλάξεις όπως την O6-MeG. Ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνεται μόνο όταν αυτές οι μεταλλάξεις δεν επιδιορθώνονται.²⁹

Προβλήματα αυτής τη μελέτης:

• Δεν αναφέρθηκε λεπτομερώς η συνολική διατροφή των εθελοντών πέρα από το κόκκινο κρέας, το γάλα και τον χυμό πορτοκαλιού.
• Κατά τη διάρκεια των φάσεων με υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος, οι συμμετέχοντες κατανάλωναν σημαντικά περισσότερη πρωτεΐνη και πολύ λιγότερες φυτικές ίνες σε σύγκριση με την αρχική φάση. Αυτή η διαφοροποίηση υποδηλώνει ότι η μελέτη μπορεί να μην ελέγχθηκε επαρκώς για σταθερή διατροφική πρόσληψη.
• Στη δεύτερη φάση, προστέθηκε βουτυρυλιωμένο άμυλο αραβοσίτου με υψηλή περιεκτικότητα σε αμυλόζη είτε στο γάλα είτε στον χυμό πορτοκαλιού, γεγονός που απέτρεψε την αύξηση των μεταλλάξεων O6-MeG. Ωστόσο, η χρήση διαφορετικών ποτών, με διαφορετική διατροφική αξία, μπορεί να επηρέασε την ομοιογένεια της μελέτης.

Lewin MH, Bailey N, Bandaletova T, et al. Red meat enhances the colonic formation of the DNA adduct O6-carboxymethyl guanine: implications for colorectal cancer risk. Cancer Res 2006; 66: 1859–65³⁰

Η μελέτη, εξετάζει το ρόλο του κόκκινου κρέατος στην προώθηση του σχηματισμού N-nitrosocompounds (NOC), οι οποίες συνδέονται με τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου και η οποία περιλαμβάνει ελεγχόμενες διατροφικές μελέτες σε ανθρώπους.

Η έρευνα επικεντρώνεται στο πώς η κατανάλωση κόκκινου κρέατος αυξάνει το σχηματισμό ενός συγκεκριμένου προσδέματος DNA, της Ο6-καρβοξυμεθυλογουανίνης (O6CMG), που συνδέεται με τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Τόσο οι ανθρώπινοι εθελοντές όσο και τα ζωικά μοντέλα, χρησιμοποιήθηκαν για την εξερεύνηση της γονιδιοτοξικότητας των NOC στο παχύ έντερο.

Η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε πειράματα σε εθελοντές με τρεις τύπους δίαιτας: μία πλούσια σε κόκκινο κρέας, μία χορτοφαγική και μία πλούσια σε κόκκινο κρέας, αλλά με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες στη διατροφή.

Η ομάδα μέτρησε το σχηματισμό NOC και την παρουσία προσδέματος σε κύτταρα του παχέος εντέρου.

Η χαμηλή σε φυτικές ίνες δίαιτα με κόκκινο κρέας, οδήγησε σε περισσότερες μεταλλάξεις O6-CMG και υψηλότερα ATNC σε σχέση με τη χορτοφαγική διατροφή.

Όπως όμως αναφέραμε πιο πάνω τα ATNC δεν έχουν αποδεδειγμένη σχέση με τον καρκίνο και οι μεταλλάξεις O6-CMG μπορούν να επιδιορθωθούν από το ένζυμο MGMT, καθιστώντας την αύξηση των μεταλλάξεων μη ανησυχητική.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μελέτη δημοσιεύτηκε το 2006, σε μια εποχή που η ικανότητα του ενζύμου MGMT να επιδιορθώνει τις βλάβες O6-CMG δεν ήταν γνωστή πριν το 2013.³¹

Επιπλέον, σε αυτή τη μελέτη παρατηρήθηκαν αρκετά μεθοδολογικά σφάλματα όπως το ότι η σύνθεση των μακροθρεπτικών συστατικών των διαίτων δεν περιγράφηκε. Ένα άλλο μειονέκτημα είναι ότι η απώλεια βάρους εξισορροπήθηκε με το ψωμί με βούτυρο και μαρμελάδα, και η συχνότητα και τα άτομα που έλαβαν αυτήν την παρέμβαση δεν ήταν ξεκάθαρη. Επιπλέον, δεν υπήρχε έλεγχος για ζωικές πρωτεΐνες εκτός κόκκινου κρέατος, και τέλος δεν αναφέρεται η ηλικία του εθελοντή ή η κατάσταση της υγείας του.

Συμπέρασμα

Αν τελικά το κόκκινο κρέας προκαλεί καρκίνο, είναι κάτι που δεν μπορώ να το απαντήσω με βεβαιότητα. Τα διαθέσιμα δεδομένα είναι αμφιλεγόμενα, και όσοι έχουν ήδη διαμορφώσει άποψη δύσκολα θα αλλάξουν γνώμη.

Η διατροφή είναι μια προσωπική επιλογή που πρέπει να στηρίζεται σε σωστή πληροφόρηση και σεβασμό στις ανάγκες του καθενός. Αν κάποιοι επιλέγουν να ενημερώνονται από τα social media αντί να τον γιατρό τους, αυτό δεν είναι κάτι που με απασχολεί.

Οι κατηγορίες για το κόκκινο κρέας, ωστόσο, πρέπει από εδώ και πέρα να συνοδεύονται από πιο ισχυρά επιχειρήματα.

Πηγές:

1. https://www.who.int/europe/news/item/04-01-2023-no-level-of-alcohol-consumption-is-safe-for-our-health ↩︎
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24769880/ ↩︎
3. https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2018/07/pr240_E.pdf ↩︎
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17952757/ ↩︎
5. https://ift.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1541-4337.2010.00141.x ↩︎
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1913932/ ↩︎
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15499619/ ↩︎
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15342453/ ↩︎
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16519996/ ↩︎
10. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26305323/ ↩︎
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20215514/ ↩︎
12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15644544/ ↩︎
13. https://www.cancer.org/cancer/risk-prevention/understanding-cancer-risk/known-and-probable-human-carcinogens.html ↩︎
14. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10805500/ ↩︎
15. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14520248/ ↩︎
16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3793920/ ↩︎
17. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002916523238344?via%3Dihub ↩︎
18. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15072585/ ↩︎
19. https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/diet/cooked-meats-fact-sheet ↩︎
20. https://bit.ly/3A6Lotz ↩︎
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21674008/ ↩︎
22. https://jn.nutrition.org/article/S0022-3166(23)03111-5/fulltext ↩︎
23. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2666370 ↩︎
24. https://aacrjournals.org/cancerpreventionresearch/article/3/7/852/49474/Meat-Processing-and-Colon-Carcinogenesis-Cooked ↩︎
25. https://ajcn.nutrition.org/article/S0002-9165(23)05300-5/fulltext ↩︎
26. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21209396/ ↩︎
27. https://www.scielo.br/j/qn/a/3gSdW89C9qqLX9cDPB4WhMC/?lang=en ↩︎
28. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4531472 ↩︎
29. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21745538/ ↩︎
30. https://aacrjournals.org/cancerres/article/66/3/1859/526656/Red-Meat-Enhances-the-Colonic-Formation-of-the-DNA ↩︎
31. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3597670/ ↩︎